Δικαίωμα στη ζωή για τους ασθενείς

Ποιο είναι το μέλλον των κτιριακών υποδομών του Θ.Ψ.Π.Χ. ;

Το πέρασμα από την ασυλική Ψυχιατρική με τα ιδρυματικού τύπου, κλειστά νοσηλευτήρια, αποκομμένα από την κοινωνία και – συχνά - από την ίδια τη ζωή, στην αποασυλοποίηση, αποτελεί σήμερα γενικώς παραδεκτή εξέλιξη στον χώρο της Ψυχικής Υγείας.

Τα τελευταία χρόνια μιλάμε για ψυχιατρική μεταρρύθμιση, εννοώντας το σύνολο των παρεμβάσεων που επιτρέπουν την αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας χωρίς να εμποδίζουν το άτομο να παραμείνει ενεργός πολίτης, μέσα στο οικογενειακό του περιβάλλον, με αυτονομία, οικονομική δράση και κοινωνική ένταξη.

Το Εθνικό Πρόγραμμα "Ψυχαργώς"

Προκειμένου να διασφαλιστεί η συνέχεια της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης, μετά το πέρας της ειδικής χρηματοδοτικής στήριξης από την Ε.Ε. στα τέλη του 1995, το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας εκπόνησε ένα μακροπρόθεσμο Σχέδιο με την κωδική ονομασία «Ψυχαργώς». Πρόκειται για ένα δεκαετές πρόγραμμα για την περίοδο 2000-2009 το οποίο στοχεύει στη συνέχιση του ρυθμού και της δυναμικής της μεταρρύθμισης με μεγαλύτερη έμφαση στη σημασία της κοινωνικής επανένταξης και της εισόδου στον εργασιακό χώρο για τα άτομα με προβλήματα ψυχικής υγείας.

Το «Ψυχαργώς» έχει δύο φάσεις και στην Κρήτη, στο Θεραπευτήριο Ψυχικών Παθήσεων Χανίων (Θ.Ψ.Π.Χ.), ξεκίνησε και τέθηκε σε εφαρμογή το 2000. Η Α' Φάση τέθηκε σε εφαρμογή κατά την περίοδο 2000-2001 και το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φάσης αυτής ήταν το γεγονός ότι για πρώτη φορά σε τέτοια έκταση της παρεμβάσεις αποασυλοποίησης ανέλαβαν Γενικά Νοσοκομεία, σε μια εταιρικής μορφής σχέση με τα Ψυχιατρικά Νοσοκομεία.

Η Β' φάση βρίσκεται σε εξέλιξη από το 2002. Επικεντρώθηκε στη συνέχιση της διαδικασίας αποϊδρυματισμού των ασθενών που νοσηλεύονται στα μεγάλα Δημόσια Ψυχιατρεία της Ελλάδας. Ξεκίνησε με τη δημιουργία συνεργασιών μεταξύ του Θ.Ψ.Π.Χ. και των Γενικών Περιφερειακών ή Νομαρχιακών Νοσοκομείων της Κρήτης, προκειμένου να ενισχυθεί η συμμετοχή όλων των παραγόντων των υπηρεσιών Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης του νησιού. Υπό την εποπτεία και αρμοδιότητα του Θεραπευτηρίου Ψυχικών Παθήσεων υλοποιήθηκαν επτά εξω-νοσοκομειακές δομές στην περιφέρεια Κρήτης, εκ των οποίων: 3 δομές στο Νομό Χανίων, 1 δομή στο Νομό Ρεθύμνου, 2 δομές στο Νομό Ηρακλείου και 1 δομή στο Νομό Λασιθίου.

Ξενώνες

Το Θ.Ψ.Π.Χ. συμμετείχε ενεργά στη διαδικασία προετοιμασίας των ασθενών για την Κοινωνική Επανένταξη, συμπεριλαμβανομένης της επαγγελματικής κατάρτισης για την αγορά εργασίας και την ανεξάρτητη διαβίωσή τους στην κοινότητα. Οι ομάδες-στόχοι στο Θ.Ψ.Π.Χ. αποτελούνταν από ασθενείς που πάσχουν από ψυχικές παθήσεις και ασθενείς με νοητική καθυστέρηση που νοσηλεύονταν στο Θεραπευτήριο.

Η Φάση ΄Β του προγράμματος «Ψυχαργώς» ανέλαβε μία σημαντική δέσμευση για τη επάνδρωση των νέων δομών με το υπάρχον προσωπικό των ψυχιατρείων και τη σύγχρονη επαγγελματική επιμόρφωση για όλους τους επαγγελματίες στις υπηρεσίες αυτές. Σύμφωνα με τον διοικητή του Θεραπευτηρίου Παύλο Θεοδωράκη, «στις 17 δομές που λειτουργούν δεν υπάρχει κανένα χρηματοδοτικό πρόβλημα και σε όσους κάνουν λόγο για έλλειψη προσωπικού, θα έλεγα ότι είναι και υπεραρκετό».

Στις 2 Φεβρουαρίου «έφυγε» και ο τελευταίος ασθενής από το Ψυχιατρείο. Συνολικά στους ξενώνες, τα οικοτροφεία και τα διαμερίσματα φιλοξενούνται πλέον 160 ασθενής, από τα βαριά μέχρι τα ελαφρά περιστατικά. Αρκετοί κάτοικοι που ζουν δίπλα από τις δομές αυτές φοβούνται που ασθενείς με βαριά και χρόνια ψυχικά νοσήματα μένουν κοντά τους. Ο κ. Θεοδωράκης απαντά ότι οι αντιδράσεις αυτές είναι αναμενόμενες.

Για την εφαρμογή των αλλαγών αυτών όμως βασική προϋπόθεση είναι η στήριξη από την τοπική κοινωνία, η υπέρβαση του φόβου για την ψυχική ασθένεια που έχουν διαμορφώσει οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα, προκειμένου να εξαλειφθεί το κοινωνικό στίγμα για τον ψυχικά ασθενή.

Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι οι αντιδράσεις ορισμένων φορέων και πολιτών στα μέρη που έγινε η εγκατάσταση των δομών των ασθενών αρχικά ήταν έντονη αλλά με την παρέμβαση των επαγγελματιών ψυχικής Υγείας και την συνεχή ενημέρωση - πληροφόρηση από το Θεραπευτήριο υπήρξε τελικά αποδοχή και αλλαγή της νοοτροπίας της τοπικής κοινωνίας.

Ο διοικητής τονίζει ότι «πρέπει να γίνει κατανοητό απ’ όλους ότι σε μια τέτοια δομή περιορίζονται τα φαινόμενα του ασύλου, καθώς το περιβάλλον είναι ενός σπιτιού και όχι ενός ιδρύματος. Όλοι επικεντρώνονται στην επανένταξη του ασθενή και όχι στη φύλαξη του. Η όλη προσπάθεια γίνεται με μεγαλύτερο ενδιαφέρον και από τους εργαζόμενους αλλά και από τους ασθενείς.». Η περίοδος προσαρμογής των ψυχικά πασχόντων που για χρόνια ήταν κλεισμένοι σε ένα δωμάτιο του Θεραπευτηρίου χωρίς να έχουν επαφή με φιλικά ή συγγενικά πρόσωπα, είναι δύσκολη, αλλά σταδιακά παρουσιάζεται βελτίωση. Αν μπορούσα να το παρομοιάσω θα έλεγα ότι είναι σαν να γεννιέται ένα άτομο ξανά σε διαφορετικές συνθήκες. Μιλάει περισσότερο, αγγίζει τα πράγματα και νιώθει. Γελάει, κλαίει, επικοινωνεί. Ξυπνούν συναισθήματα που για χρόνια ήταν τόσο καλά κρυμμένα που φάνταζαν ανύπαρκτα.

Σε αυτήν την κατεύθυνση βοηθούν και οι δράσεις των ψυχιάτρων προς τους ασθενείς. Εκεί που απλά περιφέρονταν χωρίς νόημα και ουσία – με την κατάσταση της υγείας τους να χειροτερεύει- στους χώρους του Θεραπευτηρίου, τώρα ασχολούνται με ζωγραφική, χειροτεχνίες και άλλων ειδών καλλιτεχνικές ενέργειες. Να θυμίσουμε ότι τον Σεπτέμβριο είχε πραγματοποιηθεί έκθεση ζωγραφικής με τον τίτλο «Europsy», όπου οι ψυχικά ασθενείς είχαν εκφράσει τα συναισθήματα τους πάνω στον καμβά. Τότε είχε παραβρεθεί και ο απερχόμενος Υπουργός Υγείας & Κοιν. Αλληλεγγύης Νικήτας Κακλαμάνης.

Ποιο είναι το μέλλον των κτιριακών υποδομών του Θ.Ψ.Π.Χ. ;

Οι ασθενείς μπορεί να έφυγαν, αλλά τα κτίρια του Θεραπευτηρίου υπάρχουν και αρκετοί φορείς έχουν δηλώσει την επιθυμία τους να τους παραχωρηθεί κάποιο κτίριο προς χρήση. Σύμφωνα με το τοπογραφικό σχεδιάγραμμα του χώρου, η συνολική έκταση του πρώην ψυχιατρείου είναι 125 στρέμματα με 10 κτίρια επιφάνειας 15 στρεμμάτων.

Ο κ. Θεοδωράκης υπογραμμίζει ότι προτεραιότητα του Υπουργείου Υγείας είναι η υποστήριξη των ψυχικά πασχόντων μέσω δράσεων ψυχοκοινωνικής και επαγγελματικής αποκατάστασης. «Εκεί θα δοθεί η έμφαση. Ακόμη να τονίσουμε ότι οι προτάσεις προς το Υπουργείο πρέπει να είναι τεκμηριωμένες. Πολλά μπορούν να γίνουν στους χώρους αυτούς αλλά πρέπει να υπάρχουν και οι απαραίτητες προϋποθέσεις. Με απλά λόγια χωρίς χρήματα δεν μπορεί να λειτουργήσει μια δομή που απαιτεί μια σοβαρή υλικοτεχνική υποδομή και εξειδικευμένο προσωπικό όπως είναι η δημιουργία στεγνού προγράμματος απεξάρτησης ναρκωτικών ουσιών».

Μέχρι τώρα στη διοίκηση του Θεραπευτηρίου έχουν κατατεθεί δέκα προτάσεις. Η διοίκηση θα τις στείλει στο Υπουργείο, το οποίο θα τις αξιολογήσει και θα προσδιορίσει τις χρήσεις των χώρων. Να θυμίσουμε ότι τον Νοέμβριο ο Νομάρχης Χανίων είχε συντάξει μια επιστολή σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, προς τον Νικήτα Κακλαμάνη, σύμφωνα με την οποία ζητούσε την κάλυψη αναγκών του νομού. Στις ανάγκες αυτές είναι μεταξύ άλλων η στέγαση του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας και Αποκατάστασης Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (ΚΗΦΑΑΜΕΑ), καθώς και η στέγαση του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας Ατόμων με Αυτισμό «Η Μεγαλόχαρη». Το Κέντρο μετά τον τελευταίο σεισμό του Ιανουαρίου κρίθηκε ακατάλληλο και η μεταφορά του πρέπει να γίνει άμεσα. Ακόμη ζητάτε η δημιουργία μονάδας στεγνού προγράμματος και Κέντρου Θεραπείας εξαρτημένων ατόμων από το αλκόολ.

Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Τα Χανιά δεν έχουν κάποιον ξενώνα για την φιλοξενία κακοποιημένων ή εγκαταλελειμμένων γυναικών, όπως δεν έχουν ξενώνα για τους άστεγους που όσο και αν δεν θέλουμε να το πιστέψουμε υπάρχουν στην πόλη μας και κυκλοφορούν ανάμεσα μας ζητώντας την συμπαράσταση μας. Τέλος να σημειώσουμε ότι έχει ακουστεί και η στέγαση του ΤΕΙ Κρήτης Παράρτημα Χανίων.

Για όλα αυτά όμως θα χρειαστεί μια εμπεριστατωμένη μελέτη από ειδικούς ώστε να αξιοποιηθούν οι χώροι όσο το δυνατόν καλύτερα. Όλα αυτά θα πρέπει να γίνουν σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα καθώς ο χρόνος περνάει και αν τα κτίρια αφεθούν στην τύχη τους τότε θα χρειαστούν νέες μελέτες οι οποίες θα προβλέπουν αρχικά την αποκατάσταση των «ερειπίων».